Anne sütünün niteliklerini bu konuda otorite olan Prof. Dr. Şinasi Özsoylu özet olarak şöyle belirlemektedir:
"Bütün memelilerin yavrularının beslenmesinde kendi annelerinin sütü en iyi olduğu gibi, süt çocuğunun beslenmesinde de en önemli ve yeri doldurulamaz olan besin anne sütüdür. Klasik kitaplarda anne sütünün temiz, mikropsuz daima uygun ısıda ve çocuğun yanında olması vurgulanır. Ancak anne sütünün yüksek beslenme değeri yanında içerdiği hücreler, hormonlar, enzimler ve immünglobulinler bağışıklık sağlayan koruyucu maddeler yönünden etkilerini yeni yeni anlamaya başlıyoruz. Anne sütünün şekerinin, inek sütünden yüksek olması (loktoz: Anne sütü %7, inek sütü% 4) yanında, proteinlerinin farkına da her kitapta işaret edilmiştir. Protein yönünden laktalbuminin (bir protein türü) anne sütünde yüksek olması önemli kimyasal özelliğidir. Bugün anne sütünün bütün üstünlüklerini kimyasal yapısı ile açıklayamamaktayız. Bu da biyolojik özelliklerin hepsinin kimyasını bilmediğimizin bir belgesidir. Son olarak anne sütü ile beslenen bebeklerin büyüme ve gelişmesindeki fark nedeniyle, suni gıdalarla beslenmiş bebeklere ait sıvı ve kalori hesaplarının yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini anlamış bulunuyoruz." (Şinasi Özsoylu, Pediatri'de Yenilikler, Neşr. Türkiye Sağlık ve Tedavi Vakfı Ankara 1983, s:4, 5.)
Anne sütü yerine, suni gıda ve mâma ile beslemenin son yirmi yıllık gelişimi şöyle belirlenir. "Sunî beslenmenin bir zamanlar çok yaygın olduğu Amerika Birleşik Devletlerinde de anne sütüne dönüş aşağıdaki tabloda görülmektedir. (Martinez GA et al: Milk feeding patterns in the United States during the first 12 months of life. Pediatr. 68; 863, 1981'den naklen Özsoylu, a.g.e., s: 5.)
Anne sütü verilme yüzdeleri:
Yıl: Yüzde:
1960 28,4
1970 24,9
1975 33,4
1978 45,1
1979 49,1
1980 54
Buna göre 1960'larda ABD'de bebek sahibi annelerin ancak %28,4'ü çocuğunu emzirme yoluyla beslerken, bu oran 1980'de % 54'e yükselmiştir.
Eserde; şöyle denilmektedir: "Yavrusunu sütle besleyen hiçbir canlının yavrusunun, annesinde olmadığı için suni beslenmeye mecbur kaldığı görülmemiştir. Hatta hiç hamile kalmamış kızların bile bir bebek tarafından emilmesi durumunda sütlerinin gelebileceği ve bu sütle bebeği olan annenin sütü arasında kimyasal yapı yönünden bir fark bulunmadığı ortaya çıkmıştır." (Özsoylu, a.g.e., s: 5, 6.)
Buna göre Cenab-ı Hak her anneye, doğurduğu çocuğu besleyecek ölçüde süt nimetini vermiştir. Sütün gelmemesi, kesilmesi veya azalması gibi endişe ve düşünceler yersizdir. Yavrusunu emzirme istek ve özlemi içinde olan bir annenin bünyesi süt imal ve ifrazına uygun olarak yaratılmıştır. Ancak hastalık gibi bir özrü olanlar bundan müstesnadır.
Anne sütünün bebeğin ihtiyacı olan gıdayı sağlamada yeterli olduğu şöyle vurgulanır: "Bir kimse yediği gıdaların içindeki emilebilen demirin ancak % 10'unu emebildiği halde, bir bebeğin ek gıda verilmedikçe, anne sütündeki demirin % 60'ını emebildiği ortaya çıkmıştır. Bugün annede demir eksikliği olsa bile, sütündeki demir, bebeğe yeterli olabilmektedir. Sonuçta; sağlıklı annelerin sütündeki bütün faktörlerin bebek için ilk altı ay yeterli olacağını ve başka bir ek gıdanın şart olmadığını anlamış bulunuyoruz." (Özsoylu, a.g.e., s: 6, 7.)
Anne sütünün çocuğun büyümesini ve gelişmesini sağlaması yanında, çocuğun sağlığını koruma ve vücut direncini arttırıcı nitelikleri de şöyle özetlenebilir.
a) Anne sütünün çocuk doğar doğmaz (ilk on dakika içinde) emilmesi, teneffüs ve idrar yollarının infeksiyonlarına karşı, çocuğun korunmasını sağlar. Çünkü bu ilk emme mikropsuz ortamda dünyaya gelen bebeğin, özellikle ağız ve mide-barsak sistemi iç zarları (gastro-intestinal mukozaları)nın koruyucu bir madde ile (sekretuar IgA) örtülerek korunmasını sağlamış olur.
b) Anne sütünde, bebeğin sık ishal olmasına neden olan mikroplara karşı etkili bulunan bir koruyucu maddenin (IgG antikoru) varlığı da belirlenmiştir.
c) Anne sütü, bebeğin gereksiz şişmanlamasını önler ve onun standard kiloda gelişmesine yardımcı olur.
d) Anne sütünün mikropsuz (steril) oluşu ve bakterilere karşı etkili bulunuşu yüzünden bebeğin gözüne damlatılması durumunda, gözü konjuktivitten (bulaşıcı bir göz hastalığı) koruduğu ve tedavi ettiği belirlenmiştir. Anadoluda gözü ağrıyan çocuğa anne sütü damlatılmasının nedeni budur.
e) Anne sütünün bir çeşit "aşı" görevi yapması nedeniyle özellikle Türkiye gibi geri kalmış ülkelerde, yalnız anne sütü ile uygun beslenen bebeklerin hastalanmalarının, kızamık, ishal ve pnömoniden (zatürre) ölümlerinin az olduğu görülmüştür.
f) Anne sütündeki lipazın (bir enzim türü) yağ sindiriminde önemli bir etkisi vardır. Çünkü bebeğin pankreasından ilk aylarda lipaz ve amilaz (protein sindirimde yer alan bir madde türü) salgılanması çok azdır.
g) Anne sütü ile beslenen bebeklerde allerji az görülür. Bebeğin inek sütü, soya sütü gibi değişik gıda allerjilerine karşı da anne sütü koruyucu bir niteliğe sahiptir.
h) Anne sütünün, bebeği orta kulak iltihabına karşı (otitis medi) koruyucu etkisi vardır.
i) Anne kızamıkçık (Rubella) aşısı olduğunda sütünde aşı virüsü görülmesine rağmen bebekte infeksiyon ve hastalık yapmadığı belirlenmiştir.
Sonuç olarak bu açıklamalar anne sütünün bebeğin biyolojik ve psikolojik bütün ihtiyaçlarının karşılanmasında yeri doldurulamayacak bir besin olduğunu göstermektedir. (Özsoylu, a.g.e., s: 6-25.)
İşte çocuğun gelişmesinde bu derece önemli olan anne sütünü, öz anneden sağlama imkânı olmaz veya bebeğin sağlığı için gerekli görülürse, öz anneden başka bir süt anneden emme konusunda yararlanma da İslâm'ın önem verdiği bir husustur. Aşağıda süt hısımlığı üzerinde duracağız.
"Bütün memelilerin yavrularının beslenmesinde kendi annelerinin sütü en iyi olduğu gibi, süt çocuğunun beslenmesinde de en önemli ve yeri doldurulamaz olan besin anne sütüdür. Klasik kitaplarda anne sütünün temiz, mikropsuz daima uygun ısıda ve çocuğun yanında olması vurgulanır. Ancak anne sütünün yüksek beslenme değeri yanında içerdiği hücreler, hormonlar, enzimler ve immünglobulinler bağışıklık sağlayan koruyucu maddeler yönünden etkilerini yeni yeni anlamaya başlıyoruz. Anne sütünün şekerinin, inek sütünden yüksek olması (loktoz: Anne sütü %7, inek sütü% 4) yanında, proteinlerinin farkına da her kitapta işaret edilmiştir. Protein yönünden laktalbuminin (bir protein türü) anne sütünde yüksek olması önemli kimyasal özelliğidir. Bugün anne sütünün bütün üstünlüklerini kimyasal yapısı ile açıklayamamaktayız. Bu da biyolojik özelliklerin hepsinin kimyasını bilmediğimizin bir belgesidir. Son olarak anne sütü ile beslenen bebeklerin büyüme ve gelişmesindeki fark nedeniyle, suni gıdalarla beslenmiş bebeklere ait sıvı ve kalori hesaplarının yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini anlamış bulunuyoruz." (Şinasi Özsoylu, Pediatri'de Yenilikler, Neşr. Türkiye Sağlık ve Tedavi Vakfı Ankara 1983, s:4, 5.)
Anne sütü yerine, suni gıda ve mâma ile beslemenin son yirmi yıllık gelişimi şöyle belirlenir. "Sunî beslenmenin bir zamanlar çok yaygın olduğu Amerika Birleşik Devletlerinde de anne sütüne dönüş aşağıdaki tabloda görülmektedir. (Martinez GA et al: Milk feeding patterns in the United States during the first 12 months of life. Pediatr. 68; 863, 1981'den naklen Özsoylu, a.g.e., s: 5.)
Anne sütü verilme yüzdeleri:
Yıl: Yüzde:
1960 28,4
1970 24,9
1975 33,4
1978 45,1
1979 49,1
1980 54
Buna göre 1960'larda ABD'de bebek sahibi annelerin ancak %28,4'ü çocuğunu emzirme yoluyla beslerken, bu oran 1980'de % 54'e yükselmiştir.
Eserde; şöyle denilmektedir: "Yavrusunu sütle besleyen hiçbir canlının yavrusunun, annesinde olmadığı için suni beslenmeye mecbur kaldığı görülmemiştir. Hatta hiç hamile kalmamış kızların bile bir bebek tarafından emilmesi durumunda sütlerinin gelebileceği ve bu sütle bebeği olan annenin sütü arasında kimyasal yapı yönünden bir fark bulunmadığı ortaya çıkmıştır." (Özsoylu, a.g.e., s: 5, 6.)
Buna göre Cenab-ı Hak her anneye, doğurduğu çocuğu besleyecek ölçüde süt nimetini vermiştir. Sütün gelmemesi, kesilmesi veya azalması gibi endişe ve düşünceler yersizdir. Yavrusunu emzirme istek ve özlemi içinde olan bir annenin bünyesi süt imal ve ifrazına uygun olarak yaratılmıştır. Ancak hastalık gibi bir özrü olanlar bundan müstesnadır.
Anne sütünün bebeğin ihtiyacı olan gıdayı sağlamada yeterli olduğu şöyle vurgulanır: "Bir kimse yediği gıdaların içindeki emilebilen demirin ancak % 10'unu emebildiği halde, bir bebeğin ek gıda verilmedikçe, anne sütündeki demirin % 60'ını emebildiği ortaya çıkmıştır. Bugün annede demir eksikliği olsa bile, sütündeki demir, bebeğe yeterli olabilmektedir. Sonuçta; sağlıklı annelerin sütündeki bütün faktörlerin bebek için ilk altı ay yeterli olacağını ve başka bir ek gıdanın şart olmadığını anlamış bulunuyoruz." (Özsoylu, a.g.e., s: 6, 7.)
Anne sütünün çocuğun büyümesini ve gelişmesini sağlaması yanında, çocuğun sağlığını koruma ve vücut direncini arttırıcı nitelikleri de şöyle özetlenebilir.
a) Anne sütünün çocuk doğar doğmaz (ilk on dakika içinde) emilmesi, teneffüs ve idrar yollarının infeksiyonlarına karşı, çocuğun korunmasını sağlar. Çünkü bu ilk emme mikropsuz ortamda dünyaya gelen bebeğin, özellikle ağız ve mide-barsak sistemi iç zarları (gastro-intestinal mukozaları)nın koruyucu bir madde ile (sekretuar IgA) örtülerek korunmasını sağlamış olur.
b) Anne sütünde, bebeğin sık ishal olmasına neden olan mikroplara karşı etkili bulunan bir koruyucu maddenin (IgG antikoru) varlığı da belirlenmiştir.
c) Anne sütü, bebeğin gereksiz şişmanlamasını önler ve onun standard kiloda gelişmesine yardımcı olur.
d) Anne sütünün mikropsuz (steril) oluşu ve bakterilere karşı etkili bulunuşu yüzünden bebeğin gözüne damlatılması durumunda, gözü konjuktivitten (bulaşıcı bir göz hastalığı) koruduğu ve tedavi ettiği belirlenmiştir. Anadoluda gözü ağrıyan çocuğa anne sütü damlatılmasının nedeni budur.
e) Anne sütünün bir çeşit "aşı" görevi yapması nedeniyle özellikle Türkiye gibi geri kalmış ülkelerde, yalnız anne sütü ile uygun beslenen bebeklerin hastalanmalarının, kızamık, ishal ve pnömoniden (zatürre) ölümlerinin az olduğu görülmüştür.
f) Anne sütündeki lipazın (bir enzim türü) yağ sindiriminde önemli bir etkisi vardır. Çünkü bebeğin pankreasından ilk aylarda lipaz ve amilaz (protein sindirimde yer alan bir madde türü) salgılanması çok azdır.
g) Anne sütü ile beslenen bebeklerde allerji az görülür. Bebeğin inek sütü, soya sütü gibi değişik gıda allerjilerine karşı da anne sütü koruyucu bir niteliğe sahiptir.
h) Anne sütünün, bebeği orta kulak iltihabına karşı (otitis medi) koruyucu etkisi vardır.
i) Anne kızamıkçık (Rubella) aşısı olduğunda sütünde aşı virüsü görülmesine rağmen bebekte infeksiyon ve hastalık yapmadığı belirlenmiştir.
Sonuç olarak bu açıklamalar anne sütünün bebeğin biyolojik ve psikolojik bütün ihtiyaçlarının karşılanmasında yeri doldurulamayacak bir besin olduğunu göstermektedir. (Özsoylu, a.g.e., s: 6-25.)
İşte çocuğun gelişmesinde bu derece önemli olan anne sütünü, öz anneden sağlama imkânı olmaz veya bebeğin sağlığı için gerekli görülürse, öz anneden başka bir süt anneden emme konusunda yararlanma da İslâm'ın önem verdiği bir husustur. Aşağıda süt hısımlığı üzerinde duracağız.