Guslün Sünnet, Mendub Ve Mekruhları
Abdest bahsinde her mezhebe göre sünnet, mendub ve mekruhun tanımlarını ayrı ayrı yapmıştık. Dileyenler o kısma bakabilirler. Burada guslün sünnet ve mendublarını detaylı bir şekilde anlatacağız. Mekruhlarına gelince bu da, sünnetlerinden birini terk etmekten ibarettir. Bunları aşağıdaki satırlarda her mezhebe göre genişçe anlatmaya çalışacağız.
Hanbelîler: Bunlara göre guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Gusülden önce abdest almak. Bilindiği gibi bunlara göre mazmaza ve istinşak farzdır.
2. Vücûdun üzerindeki pislikleri gidermek.
3. Her organın yıkayışını üçlemek.
4. Sağ tarafı sol taraftan önce yıkamak.
5. Muvâlât (çabuk davranmak): Yıkanan bir organın suyu kurumadan diğerini yıkamaya başlamak.
6. Yıkanan yerleri ovmak.
7. Ayakları, gusül yapılan yerden başka tarafta yeniden yıkamak. Meselâ bir leğende gusül yapılıyorsa ve ayaklar da su altında kalmışsa, gusül tamamlandıktan sonra leğen dışında ayaklar yeniden yıkanmalıdır.
8. Guslün başlangıcında, kişi eğer biliyorsa ve de hatırında ise “besmele” çekmesi farzdır. Ama bilmeyen veya bilip de guslün başlangıcında söylemeyi hatırlamayan kimseden bu farz düşer. Bu nedenle Hanbelîler bunu ne guslün, ne de abdestin farzları bölümünde anlatmadılar.
Hanbelîlere göre sünnetle mendub arasında bir fark yoktur. Abdest bahsinde de anlatıldığı gibi bu hususta Şâfiîlerle hemfikirdirler.
Hanefîler: Guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle başlarken kalben niyet edip dille de; “Cünüblükten temizlenmek için gusletmeye niyet ettim” denmelidir.
2. Başlarken “besmele” çekilmelidir.
3. Eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
4. Üzerinde pislik olmasa bile tenasül organı yıkanmalıdır.
5. Gusle başlamadan önce vücût üzerindeki pislikler yıkanmalıdır.
6. Gusle başlamadan önce tıpkı namaz abdesti gibi abdest alınmalıdır. Ancak leğen gibi içinde su biriken çukurumsu bir yerde yıkamlıyorsa, ayaklan yıkama işi gusülden sonraya ertelenmelidir. Ama yüksekçe bir taşın üzerinde durulmuşsa veya takunya gibi su seviyesinin üstündeki bir şey giyilmişse ayaklar, o anda yıkanmalı ve sonraya bırakılmamalıdır. Çünkü birinci durumda, yani çukurumsu yerde yıkanılırken bedenin üstünden dökülen sular, ayakların üzerine gelip yığılmakta, muhtemelen bu suyun içinde bazı pislikler de bulunmaktadır. Bu sebebten ötürü böylesi yerde gusledilirken ayakların sonraya bırakılarak ayrı bir yerde yıkanması sünnet olmuştur.
7. Bedenden önce başı üç defa yıkamalıdır. Birinci yıkayış farz, ikinci ve üçüncü yıkayışlarsa sünnettir.
8. Yıkanan yerler ovulmalıdır.
9. Sağ taraf, sol taraftan önce yıkanmalıdır.
10. Yıkanan her yer üç defa yıkanmalıdır.
11. Bu sıralamaya riâyet edilmelidir.
12. Abdestte sünnet olan her şey, gusülde de sünnettir.
13. Abdestte mendub olan her şey, gusülde de menduptur. Ancak abdestte okunan dualar bundan istisna edilmiştir. Gusül yapmakta olan kişi, muhtemelen pisliğe bulaşık suyun içinde durmakta olduğundan bu duaları okumamalıdır.
Şâfiîler: Bunlar da guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle niyetle beraber “besmele” çekilmelidir.
2. Abdestte olduğu gibi eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
3. Gusülden önce tam bir abdest alınmalıdır. Mazmaza ve istinşak da sünnettir. Gusülden önce abdest alınır da gusle başlanırken abdest bozulursa, yeniden abdest alınmasına gerek kalmaz. Çünkü sünnet, yerine getirilmiştir. Bazı Şâfiîler demişlerdir ki: Gusle başlamadan abdest bozulursa yeniden abdest alınması gerekir.
4. Her yıkayışta bedenin, el ulaşabilen yerleri ovulmalıdır.
5. Muvâlât: Bir organın suyu kurumadan diğerinin yıkanmasına geçilmelidir.
6. Önce baş yıkanmalıdır.
7. Yıkamaya sağ taraftan başlanmalıdır.
8. Suyun deriye ulaşmasına engel olmayan şeyler vücûddan giderilmelidir. Engel olan şeyler varsa onların giderilmeleri zâten vâcibtir.
9. Gizli yerlerde gusül yapılsa bile avret yerleri kapatılmalıdır.
10. Yıkanan her yer üçer defa yıkanmalıdır.
11. Saçlar ve parmaklar hilâllenmelidir.
12. Gusülden önce koltuk altı ve kasık kılları ile tırnaklar kesilme-meli.
13. Yine gusülden önce abdest duaları okunmamalı.
14. Mazeret olmadıkça başkasının yardımı istenilmemelidir.
15. Gusül suyu sıçrantısmm isabet etmeyeceği bir yerde bulunulmalıdır.
16. Gusül yaparken kıbleye yönelinmelidir.
17. Organlar üzerinde kalan su damlacıkları silkelenmemelidir.
18. Gerek görülmedikçe gusül esnasında konuşulmamalıdır.
19. İhramda olmayan, oruçlu olmayan ve kocasının ölümü nedeniyle zinetten men olunmayan kadın gusül esnasında, bulabilirse üzerine misk veya ıtır sürülmüş bir pamuk parçasını tenasül organına koymalıdır.
20. Alt kısımlardan önce üst kısımlar yıkanılmalıdır. Ancak erkekler abdestten önce penislerini yıkamalıdırlar. Ki abdestten sonra elleri penislerine değip de abdestleri bozulmasın. Tenasül organı yıkanırken, hades hâlinin bunların üzerinden kaldırılmasına niyet edilmelidir.
Daha önce de anlatıldığı gibi Şâfiîlere göre sünnetle mendup aynı şeylerdir.
Malikiler: Bunlar guslün sünnetlerini dört tane olarak belirlemişlerdir:
1. Abdestteki gibi gusülde de eller bileklere kadar yıkanmalıdır.
2. Mazmaza ve istinşak yapılmalıdır.
3. İstinsar: Burundaki su dışarı atılmalıdır.
4. Kulak delikleri meshedilmelidir.
Bunlara göre guslün mendupları ise on tanedir:
1. Gusle başlarken “besmele” çekilmelidir.
2. Tenasül organında veya vücûdun diğer yerlerinde suyun deriye ulaşmasına engel olmayan kirler ve pislikler giderilmelidir. Suyun deriye ulaşmasına engel olan kirlerle pislikleri gidermekse vâcibtir.
3. Temiz bir yerde gusledilmelidir.
4. Bundan sonra da abdest organları üçer kez yıkanmalıdır.
5. Bedenin üst tarafları, alt taraflarından önce yıkanmalıdır. Ancak tenasül organı bu hükmün dışında olup öncelikle onun yıkanması müstehabtır. Abdestten önce penisin yıkanması şu sebeble gerekiyor ki: Abdestten sonra penise el değip de abdest bozulmasın. Kadınların elleri kendi tenasül organlarına değerse, her ne kadar abdestleri bozulmazsa da bu hususta onlar da erkeklere tâbi olup tenasül organlarını önceden yıkamaları müstehab olmuştur.
6. Baş her defasında, su tamamını kaplayacak şekilde üç kez yıkanmalıdır.
7. Bedenin sağ tarafı, sol tarafından önce yıkanmalıdır.
8. Su, organları yıkamaya vetecek kadar az dökülmelidir.
9. Gusül niyeti, gusül tamamlanıncaya kadar kalbte tutulmalıdır.
10. Allah'ı zikir dışında veya gereksiz yere konuşmamalıdır. 85
Guslün Sünnet Ve Mendub Olduğu Yerler
Guslü gerekli kılan haller bölümünde, guslü îcâb ettiren ve onu yapılması kaçınılmaz bir farz hâline getiren etkenleri anlatmıştık. Bu bölümde de gusül yapmayı sünnet veya mendub kılan durumları mezheblere göre ayrı ayrı ele alacağız.
Malikiler dediler ki: Sünnet olan gusüller üç tanedir:
1. Cuma namazı kılacak kişinin cuma güslü. Bu gusül her ne kadar zorunlu değilse de, cuma günü şafak attıktan sonra ve camiye gidilmeden hemen önce yapılırsa sahîh olur. Eğer şafaktan önce yapıhlırsa veya camiye gitmezden çok önce yapılırsa sahîh olmaz. Sünnet yerini bulmuş olmaz. Sünnetin yerine gelmesi için guslü yenilemek gerekir.
2. İki bayram için yapılan gusül. Meşhur olan görüşe göre bu gusül mendup ise de râcih (tercih edilen) olan görüşe göre sünnettir. Vakti, gecenin altı diliminin sonuncusunda başlar. Bayram gününün şafağından sonra olmasıysa mendubtur. Bayram namazgahına gitmeden hemen önce yapılması şart değildir. Çünkü bu gusül, namaz için değil bayram içindir. Namaz kılmayanın bile bu guslü yapması şer'an istenmiştir.
3. Hayız ve nifaslı da olsa ihrama giren kadının gusletmesi. Mâlikîlere göre mendub gusüller ise sekiz tanedir:
1. Ölü yıkayanın gusletmesi.
2. Mekke'ye girenken tavaf edecek olanın gusletmesi. Hayız ve nifaslı kadının bu guslü yapması mendub değildir.
3. Arafat'ta vakfe için gusletmek. Bu guslü hayız ve nifaslı kadınların yapmaları müstehabtır.
4. Medîne-i Münevvere'ye (orada bulunan Efendimize salât-ü selâm olsun) girerken gusletmek.
5. İhtida eden bir “gayr-ı müslim”in, ayrıca guslü gerekli kılan bir durum kendisinde meydana gelmemişse gusletmesi.
6. Namaz kılmakla emrolunan küçük kız, baliğ biri tarafından cinsel ilişkiye sokulmuşsa gusletmesi.
7. Namaz kılmakla emrolunan küçük oğlan çocuğu, cinsel ilişkiye müsait birisiyle cinsel ilişkiye girmişse gusletmesi.
8. İstihâze kanı kesilen bir kadının gusletmesi.
Hanefîler: Bunlara göre sünnet olan gusüller dört tanedir:
1. Cuma namazını kılmak isteyen birisinin cuma guslü. Bu gusül, cuma günü için değil, cuma namazı içindir. Sözgelimi cuma günü fecirden sonra gusleder, sonra da abdesti bozulur, abdest alır ve camiye giderse sünnet yerini bulmuş olmaz.
2. İki bayram namazı için yapılan gusül. Bu gusüller de cuma guslü gibi bayram günü için değil bayram namazı içindir.
3. Hacc veya umre için ihrama girerken yapılan gusül.
4. Arafat'taki vakfe için yapılan gusül.
Mendub olan gusüllere gelince bunları da şöylece sıralayabiliriz:
1. Delilikten, baygınlıktan veya sarhoşluktan ayılanların gusletmesi. Tabiî bu gibi kimseler ayıldıklarında vücûdlarında veya iç çamaşırlarında bir ıslaklık görmezlerse gusletmeleri mendub olur. Ama herhangi bir ıslaklık görür ve bunun menî olduğuna kesin kanâat getirirlerse veya bunun menî veya mezî olduğunda şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olur. Ama gördükleri bu ıslaklığın mezî veya vedî olduğu hususunda şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olmaz. Tıpkı uykudan uyanan kimsenin vücûdunda veya iç çamaşırında ıslaklık görmesi gibi...
2. Hacamat (kupa) vurdurduktan sonra gusletmek.
3. Berâet gecesinde gusletmek. Arefe gecesinde, Kadir Gecesi'nde, Müzdelife'de Kurban Bayrami'nın birinci gününün sabahında, Kurban Bay-rami'nm birinci günü şeytan taşlamak için Mina'ya girildiğinde, tavaf-ı ziyaret için Mekke'ye girildiğinde gusletmek mendub olur.
4. Güneş tutulması, ay tutulması, yağmur duasına çıkılması esnasında gusletmek de mendubtur.
5. Şiddetli karanlıktan, şiddetli kasırgalardan ve büyük korkulardan emîn olmak için gusletmek mendubtur.
6. Rasûlullah (s.a.s.)’ın, sakini olmakla şereflendirdiği Medîne-i Münevvere'ye girerken de gusletmek mendubtur.
7. İnsanların toplu bulunduğu büyük mahşerî cemâatlere girerken gusletmek mendubtur.
8. Yeni bir elbise giyenin, ölü yıkayanın, günâhından ötürü tövbe edecek olanın, yolculuktan dönenin, istihâze hâlinden çıkan kadının gusletmesi mendubtur. Cünüb olmaksızın bir “gayr-i müslim”in İslâm'a girerken gusletmesi de mendubtur. Ama cünüb iken İslâm'a girecek olan bir “gayr-ı müslim”in gusletmesi vâcibtir. Hanefîler, bu saydığımız gusüllerin yanısıra bir takım gusüller daha saymışlardır ki bunlar, vâcib olan gusüllerdir. Bunlara örnek olarak da şunları sıralayabiliriz:
a. Ölüye guslettirmek vâcibtir. Daha doğrusu bir farz-i kifâyedir.
b. Bazıları da, cünübken müslüman olan bir “gayr-i müslim”in yıkanmasının farz olduğunu kabul etmişlerdir.
c. İhtilâm görerek baliğ olan bir kişinin gusletmesi vâcibtir. Daha doğrusu bu, farz olan bir gusüldür.
d. Hayız kanı kesildikten sonra müslüman olan “gayr-ı müslime” bir kadının gusletmesi vâcib değil mendubtur.
e. Cünübken müslüman olanla cünüb değilken müslüman olan arasında bir fark yapmak için, cünüb değilken müslüman olan bir “gayr-i müslim”in gusletmesi mendub kılınmıştır. Cünüblük, müslüman olmakla ortadan kalkacak bir nitelik değildir. Bu durumda cünübken İslâm'a girecek olan birinin gusletmesi farzdır. Ama müslüman olmadan hayız kanı kesilen ve bilâhare İslâm'a giren bir kadının gusletmesi mendubtur.
Şâfiîler: Bunlar derler ki: Farz olan gusüller dışındaki bütün gusüller dışındaki bütün gusüller sünnettir. Zîrâ bunlara göre mendubla sünnet arasında hiçbir fark yoktur. Şâfiîlere göre sünnet olan gusülleri şöylece sıralayabiliriz:
1. Cumaya gitmek isteyenin gusletmesi. Bu guslün vakti, cuma gününün fecr-i sâdıkının doğuşundan îtibâren başlayıp, İmamın cuma namazını kıldırıp selâm verişine kadar devam eder. Cuma için guslettikten sonra herhangi bir hades hâli vukûbulup abdest bozulacak olursa yeniden gusletmeye gerek kalmaz.
2. Ölüyü yıkayanın gusletmesi. Ölüyü yıkayanın temiz olsun olmasın gusletmesi sünnettir ..Bunun vakti de ölüyü yıkadıktan hemen sonra başlayıp başka bir işe yötielinceye kadar devam eder. Kişi, ölüyü yıkamayıp teyemmüm ettirse bile yine de kendisinin gusletmesi sünnet olur.
3. İki bayram için yapılan gusüller. Kişi bayram namazını kılmak istemese bile bu, bir temizlenme ve süslenme niteliğinde olduğundan ötürü gusletmek sünnet olur. Bunun vakti de bayramın birinci gününün gece yarısından başlayıp aynı günün gün batımına kadar devam eder.
4. Cünüblükten temiz olarak müslüman olan bir “gayr-ı müslim”in de gusletmesi sünnettir. Ama cünübken müslüman olan birinin gusletmesi vâcibtir. Her ne kadar İslâm'dan önce küfür halindeyken gusletmiş olsa da bu bir dayanak ve âdet olmadığından geçersiz sayılır. Bu guslün vakti de, kişinin İslâm'a girmesinden hemen sonra başlar ve başka bir işe yönelinceye kadar devam eder. Veya sonsuza değin de devam edebilir, diyenler de olmuştur.
5. Yağmur duası, ay ve güneş tutulmaları için namaz kılmadan gusletmek de sünnettir. Kişi, evinde olsa bile namaz kılmadan gusletmelidir. Bunun vakti de yağmur duası namazı için kişinin, evinde tek başına veya dışarıda cemâatle namaz kılmayı dilediği anda başlar. Ay ve güneş tutulmaları hâlindeki guslün vakti de ay ve güneşin tutulmaya başlamaları anından başlayıp tamamıyla açılmalarına kadar devam eder.
6. Delilikten veya baygınlık geçirmekten ötürü gusletmek. Delilik veya baygınlık bir an için olsa bile ayıldıktan hemen sonra gusletmek sünnettir. Tabiî bu esnada tenasül organından guslü zorunlu kılıcı herhangi bir sıvı akmamış ise. Aksi takdirde gusletmek vâcib olur.
7. Arafat'taki vakfe için gusletmek. Bunun vakti de arefe gününün fecrinin doğuşundan başlayıp gün batımına kadar devam eder.
8. Müzdelife'de vakfe için gusletmek. Eğer Arafat'taki vakfe için gusledilmemişse burada gusletmek sünnet olur. Yok eğer Arafat'taki vakfe için gusledilmişse o gusül, burası için de yeterli olur. Bunun vakti de arefe gününün gurubunda başlar.
9. Meş'ar-i Harâm'daki vakfe için gusletmek. Bunun gerekçesi de hacc bahsinde anlatılacaktır.
10. Kurban kesimi günleri dışında şeytanı üç kez taşlamak için gusletmek.
11. Ter veya kirden ötürü vücûd kokusunun değişmesi hâlinde gusletmek.
12. Hayır cemiyetleri toplantısına katılmak için gusletmek. Bu da İslâm dîninin güzel örneklerinden biridir. Zîrâ insan oğlunun başkalarına eziyet verici şeyleri üzerinde taşıması, insanlık şerefine yaraşmaz.
13. Hacamat (kupa) vurdurduktan ve kan aldırdıktan sonra gusletmek. Çünkü bu durumda gusül, bedene eski zindeliğini kazandırır. Ve kaybettiği şeylerin bir kısmını tekrar ona geri verir.
14. İtikâfa girerken gusletmek. Çünkü bu gusül, insanın kendi mevlâsıyla başbaşa kalması anında onu temiz ve nazîf kılar.
15. Rasûlullah (s.a.s.) in şehri olan Medîne-i Müneyvere'ye girerken gusletmek.
16. Ramazan gecelerinde gusletmek.
17. Bulûğ yaşına eren çocuğu guslettirmek. Bu çocuk şayet bulûğ alâmetleri kendisinde görülerek bulûğa ermişse gusletmesi zâten kendisine vâcibtir. Ki bu daha önce de anlatılmıştı.
18. Yağmurdan veya Nil'in taşmasından ötürü dereler, sel suları dolup etrafa sirayet ettiğinde gusletmek. Çünkü bunu yapmakla kişi, Allah'a olan şükrünü ilân etmiş olmaktadır.
19. Kadının iddetinin sona ermesi hâlinde gusletmesi. Çünkü kadın, iddeti tamamlandığında, artık nişanlanma ve evlenme adayı olmaktadır. Ki bu durumdaki bir kadının temiz ve nazîf olması güzel olur.
Hanbelîler: Bunlar sünnet olan gusüllere 16 tane örnek vermişlerdir:
1. Cuma günü, cuma namazı kılacak kimsenin gusletmesi sünnettir. Almış olduğu bu gusülle cuma namazını kılar.
2. Bayram günü alınan gusül. Bir şahıs, almış olduğu bu gusülle bayram namazını kılar. Bu iki gusül de günün değil, namazın gusülleridirler. Buna göre bir kişinin sözü edilen günlerde fecirden önce aldığı guslün bir mânâsı olmadığı gibi, namazdan sonra aldığı gusüllerin de bir mânâsı olmaz.
3. Ay ve güneş tutulmalarında kılınacak namaz için gusül etmek.
4. Yağmur duasına giderken kılınacak namaz için gusül etmek.
5. Ölüyü yıkayanın gusletmesi.
6. Delilik hâlinden ayılan kişinin gusletmesi.
7. Baygınlıktan ayılan kişinin gusletmesi. Yalnız delirme ve bayılma esnasında guslü farz kılıcı herhangi bir sıvının tenasül organlarından akmamış olması da şarttır. Şayet akmış ise gusletmeleri zâten farzdır.
8. İstihâze hâlindeki bir kadının her namaz vakti için gusletmesi.
9. Hacc veya umre için ihrama giren kişinin gusletmesi.
10. Harem-i Şerife girmek isteyen kişinin gusletmesi.
11. Mekke-i Mükerreme'ye girmek isteyen kişinin gusletmesi.
12. Arafat'ta vakfe için gusledilmesi.
13. Müzdelife'deki vakfe için gusledilmesi.
14. Şeytan taşlamak için gusledilmesi.
15. Tavâf-ı ziyaret için gusledilmesi.
16. Veda tavafı için gusledilmesi.
Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 152-157.
Abdest bahsinde her mezhebe göre sünnet, mendub ve mekruhun tanımlarını ayrı ayrı yapmıştık. Dileyenler o kısma bakabilirler. Burada guslün sünnet ve mendublarını detaylı bir şekilde anlatacağız. Mekruhlarına gelince bu da, sünnetlerinden birini terk etmekten ibarettir. Bunları aşağıdaki satırlarda her mezhebe göre genişçe anlatmaya çalışacağız.
Hanbelîler: Bunlara göre guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Gusülden önce abdest almak. Bilindiği gibi bunlara göre mazmaza ve istinşak farzdır.
2. Vücûdun üzerindeki pislikleri gidermek.
3. Her organın yıkayışını üçlemek.
4. Sağ tarafı sol taraftan önce yıkamak.
5. Muvâlât (çabuk davranmak): Yıkanan bir organın suyu kurumadan diğerini yıkamaya başlamak.
6. Yıkanan yerleri ovmak.
7. Ayakları, gusül yapılan yerden başka tarafta yeniden yıkamak. Meselâ bir leğende gusül yapılıyorsa ve ayaklar da su altında kalmışsa, gusül tamamlandıktan sonra leğen dışında ayaklar yeniden yıkanmalıdır.
8. Guslün başlangıcında, kişi eğer biliyorsa ve de hatırında ise “besmele” çekmesi farzdır. Ama bilmeyen veya bilip de guslün başlangıcında söylemeyi hatırlamayan kimseden bu farz düşer. Bu nedenle Hanbelîler bunu ne guslün, ne de abdestin farzları bölümünde anlatmadılar.
Hanbelîlere göre sünnetle mendub arasında bir fark yoktur. Abdest bahsinde de anlatıldığı gibi bu hususta Şâfiîlerle hemfikirdirler.
Hanefîler: Guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle başlarken kalben niyet edip dille de; “Cünüblükten temizlenmek için gusletmeye niyet ettim” denmelidir.
2. Başlarken “besmele” çekilmelidir.
3. Eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
4. Üzerinde pislik olmasa bile tenasül organı yıkanmalıdır.
5. Gusle başlamadan önce vücût üzerindeki pislikler yıkanmalıdır.
6. Gusle başlamadan önce tıpkı namaz abdesti gibi abdest alınmalıdır. Ancak leğen gibi içinde su biriken çukurumsu bir yerde yıkamlıyorsa, ayaklan yıkama işi gusülden sonraya ertelenmelidir. Ama yüksekçe bir taşın üzerinde durulmuşsa veya takunya gibi su seviyesinin üstündeki bir şey giyilmişse ayaklar, o anda yıkanmalı ve sonraya bırakılmamalıdır. Çünkü birinci durumda, yani çukurumsu yerde yıkanılırken bedenin üstünden dökülen sular, ayakların üzerine gelip yığılmakta, muhtemelen bu suyun içinde bazı pislikler de bulunmaktadır. Bu sebebten ötürü böylesi yerde gusledilirken ayakların sonraya bırakılarak ayrı bir yerde yıkanması sünnet olmuştur.
7. Bedenden önce başı üç defa yıkamalıdır. Birinci yıkayış farz, ikinci ve üçüncü yıkayışlarsa sünnettir.
8. Yıkanan yerler ovulmalıdır.
9. Sağ taraf, sol taraftan önce yıkanmalıdır.
10. Yıkanan her yer üç defa yıkanmalıdır.
11. Bu sıralamaya riâyet edilmelidir.
12. Abdestte sünnet olan her şey, gusülde de sünnettir.
13. Abdestte mendub olan her şey, gusülde de menduptur. Ancak abdestte okunan dualar bundan istisna edilmiştir. Gusül yapmakta olan kişi, muhtemelen pisliğe bulaşık suyun içinde durmakta olduğundan bu duaları okumamalıdır.
Şâfiîler: Bunlar da guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle niyetle beraber “besmele” çekilmelidir.
2. Abdestte olduğu gibi eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
3. Gusülden önce tam bir abdest alınmalıdır. Mazmaza ve istinşak da sünnettir. Gusülden önce abdest alınır da gusle başlanırken abdest bozulursa, yeniden abdest alınmasına gerek kalmaz. Çünkü sünnet, yerine getirilmiştir. Bazı Şâfiîler demişlerdir ki: Gusle başlamadan abdest bozulursa yeniden abdest alınması gerekir.
4. Her yıkayışta bedenin, el ulaşabilen yerleri ovulmalıdır.
5. Muvâlât: Bir organın suyu kurumadan diğerinin yıkanmasına geçilmelidir.
6. Önce baş yıkanmalıdır.
7. Yıkamaya sağ taraftan başlanmalıdır.
8. Suyun deriye ulaşmasına engel olmayan şeyler vücûddan giderilmelidir. Engel olan şeyler varsa onların giderilmeleri zâten vâcibtir.
9. Gizli yerlerde gusül yapılsa bile avret yerleri kapatılmalıdır.
10. Yıkanan her yer üçer defa yıkanmalıdır.
11. Saçlar ve parmaklar hilâllenmelidir.
12. Gusülden önce koltuk altı ve kasık kılları ile tırnaklar kesilme-meli.
13. Yine gusülden önce abdest duaları okunmamalı.
14. Mazeret olmadıkça başkasının yardımı istenilmemelidir.
15. Gusül suyu sıçrantısmm isabet etmeyeceği bir yerde bulunulmalıdır.
16. Gusül yaparken kıbleye yönelinmelidir.
17. Organlar üzerinde kalan su damlacıkları silkelenmemelidir.
18. Gerek görülmedikçe gusül esnasında konuşulmamalıdır.
19. İhramda olmayan, oruçlu olmayan ve kocasının ölümü nedeniyle zinetten men olunmayan kadın gusül esnasında, bulabilirse üzerine misk veya ıtır sürülmüş bir pamuk parçasını tenasül organına koymalıdır.
20. Alt kısımlardan önce üst kısımlar yıkanılmalıdır. Ancak erkekler abdestten önce penislerini yıkamalıdırlar. Ki abdestten sonra elleri penislerine değip de abdestleri bozulmasın. Tenasül organı yıkanırken, hades hâlinin bunların üzerinden kaldırılmasına niyet edilmelidir.
Daha önce de anlatıldığı gibi Şâfiîlere göre sünnetle mendup aynı şeylerdir.
Malikiler: Bunlar guslün sünnetlerini dört tane olarak belirlemişlerdir:
1. Abdestteki gibi gusülde de eller bileklere kadar yıkanmalıdır.
2. Mazmaza ve istinşak yapılmalıdır.
3. İstinsar: Burundaki su dışarı atılmalıdır.
4. Kulak delikleri meshedilmelidir.
Bunlara göre guslün mendupları ise on tanedir:
1. Gusle başlarken “besmele” çekilmelidir.
2. Tenasül organında veya vücûdun diğer yerlerinde suyun deriye ulaşmasına engel olmayan kirler ve pislikler giderilmelidir. Suyun deriye ulaşmasına engel olan kirlerle pislikleri gidermekse vâcibtir.
3. Temiz bir yerde gusledilmelidir.
4. Bundan sonra da abdest organları üçer kez yıkanmalıdır.
5. Bedenin üst tarafları, alt taraflarından önce yıkanmalıdır. Ancak tenasül organı bu hükmün dışında olup öncelikle onun yıkanması müstehabtır. Abdestten önce penisin yıkanması şu sebeble gerekiyor ki: Abdestten sonra penise el değip de abdest bozulmasın. Kadınların elleri kendi tenasül organlarına değerse, her ne kadar abdestleri bozulmazsa da bu hususta onlar da erkeklere tâbi olup tenasül organlarını önceden yıkamaları müstehab olmuştur.
6. Baş her defasında, su tamamını kaplayacak şekilde üç kez yıkanmalıdır.
7. Bedenin sağ tarafı, sol tarafından önce yıkanmalıdır.
8. Su, organları yıkamaya vetecek kadar az dökülmelidir.
9. Gusül niyeti, gusül tamamlanıncaya kadar kalbte tutulmalıdır.
10. Allah'ı zikir dışında veya gereksiz yere konuşmamalıdır. 85
Guslün Sünnet Ve Mendub Olduğu Yerler
Guslü gerekli kılan haller bölümünde, guslü îcâb ettiren ve onu yapılması kaçınılmaz bir farz hâline getiren etkenleri anlatmıştık. Bu bölümde de gusül yapmayı sünnet veya mendub kılan durumları mezheblere göre ayrı ayrı ele alacağız.
Malikiler dediler ki: Sünnet olan gusüller üç tanedir:
1. Cuma namazı kılacak kişinin cuma güslü. Bu gusül her ne kadar zorunlu değilse de, cuma günü şafak attıktan sonra ve camiye gidilmeden hemen önce yapılırsa sahîh olur. Eğer şafaktan önce yapıhlırsa veya camiye gitmezden çok önce yapılırsa sahîh olmaz. Sünnet yerini bulmuş olmaz. Sünnetin yerine gelmesi için guslü yenilemek gerekir.
2. İki bayram için yapılan gusül. Meşhur olan görüşe göre bu gusül mendup ise de râcih (tercih edilen) olan görüşe göre sünnettir. Vakti, gecenin altı diliminin sonuncusunda başlar. Bayram gününün şafağından sonra olmasıysa mendubtur. Bayram namazgahına gitmeden hemen önce yapılması şart değildir. Çünkü bu gusül, namaz için değil bayram içindir. Namaz kılmayanın bile bu guslü yapması şer'an istenmiştir.
3. Hayız ve nifaslı da olsa ihrama giren kadının gusletmesi. Mâlikîlere göre mendub gusüller ise sekiz tanedir:
1. Ölü yıkayanın gusletmesi.
2. Mekke'ye girenken tavaf edecek olanın gusletmesi. Hayız ve nifaslı kadının bu guslü yapması mendub değildir.
3. Arafat'ta vakfe için gusletmek. Bu guslü hayız ve nifaslı kadınların yapmaları müstehabtır.
4. Medîne-i Münevvere'ye (orada bulunan Efendimize salât-ü selâm olsun) girerken gusletmek.
5. İhtida eden bir “gayr-ı müslim”in, ayrıca guslü gerekli kılan bir durum kendisinde meydana gelmemişse gusletmesi.
6. Namaz kılmakla emrolunan küçük kız, baliğ biri tarafından cinsel ilişkiye sokulmuşsa gusletmesi.
7. Namaz kılmakla emrolunan küçük oğlan çocuğu, cinsel ilişkiye müsait birisiyle cinsel ilişkiye girmişse gusletmesi.
8. İstihâze kanı kesilen bir kadının gusletmesi.
Hanefîler: Bunlara göre sünnet olan gusüller dört tanedir:
1. Cuma namazını kılmak isteyen birisinin cuma guslü. Bu gusül, cuma günü için değil, cuma namazı içindir. Sözgelimi cuma günü fecirden sonra gusleder, sonra da abdesti bozulur, abdest alır ve camiye giderse sünnet yerini bulmuş olmaz.
2. İki bayram namazı için yapılan gusül. Bu gusüller de cuma guslü gibi bayram günü için değil bayram namazı içindir.
3. Hacc veya umre için ihrama girerken yapılan gusül.
4. Arafat'taki vakfe için yapılan gusül.
Mendub olan gusüllere gelince bunları da şöylece sıralayabiliriz:
1. Delilikten, baygınlıktan veya sarhoşluktan ayılanların gusletmesi. Tabiî bu gibi kimseler ayıldıklarında vücûdlarında veya iç çamaşırlarında bir ıslaklık görmezlerse gusletmeleri mendub olur. Ama herhangi bir ıslaklık görür ve bunun menî olduğuna kesin kanâat getirirlerse veya bunun menî veya mezî olduğunda şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olur. Ama gördükleri bu ıslaklığın mezî veya vedî olduğu hususunda şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olmaz. Tıpkı uykudan uyanan kimsenin vücûdunda veya iç çamaşırında ıslaklık görmesi gibi...
2. Hacamat (kupa) vurdurduktan sonra gusletmek.
3. Berâet gecesinde gusletmek. Arefe gecesinde, Kadir Gecesi'nde, Müzdelife'de Kurban Bayrami'nın birinci gününün sabahında, Kurban Bay-rami'nm birinci günü şeytan taşlamak için Mina'ya girildiğinde, tavaf-ı ziyaret için Mekke'ye girildiğinde gusletmek mendub olur.
4. Güneş tutulması, ay tutulması, yağmur duasına çıkılması esnasında gusletmek de mendubtur.
5. Şiddetli karanlıktan, şiddetli kasırgalardan ve büyük korkulardan emîn olmak için gusletmek mendubtur.
6. Rasûlullah (s.a.s.)’ın, sakini olmakla şereflendirdiği Medîne-i Münevvere'ye girerken de gusletmek mendubtur.
7. İnsanların toplu bulunduğu büyük mahşerî cemâatlere girerken gusletmek mendubtur.
8. Yeni bir elbise giyenin, ölü yıkayanın, günâhından ötürü tövbe edecek olanın, yolculuktan dönenin, istihâze hâlinden çıkan kadının gusletmesi mendubtur. Cünüb olmaksızın bir “gayr-i müslim”in İslâm'a girerken gusletmesi de mendubtur. Ama cünüb iken İslâm'a girecek olan bir “gayr-ı müslim”in gusletmesi vâcibtir. Hanefîler, bu saydığımız gusüllerin yanısıra bir takım gusüller daha saymışlardır ki bunlar, vâcib olan gusüllerdir. Bunlara örnek olarak da şunları sıralayabiliriz:
a. Ölüye guslettirmek vâcibtir. Daha doğrusu bir farz-i kifâyedir.
b. Bazıları da, cünübken müslüman olan bir “gayr-i müslim”in yıkanmasının farz olduğunu kabul etmişlerdir.
c. İhtilâm görerek baliğ olan bir kişinin gusletmesi vâcibtir. Daha doğrusu bu, farz olan bir gusüldür.
d. Hayız kanı kesildikten sonra müslüman olan “gayr-ı müslime” bir kadının gusletmesi vâcib değil mendubtur.
e. Cünübken müslüman olanla cünüb değilken müslüman olan arasında bir fark yapmak için, cünüb değilken müslüman olan bir “gayr-i müslim”in gusletmesi mendub kılınmıştır. Cünüblük, müslüman olmakla ortadan kalkacak bir nitelik değildir. Bu durumda cünübken İslâm'a girecek olan birinin gusletmesi farzdır. Ama müslüman olmadan hayız kanı kesilen ve bilâhare İslâm'a giren bir kadının gusletmesi mendubtur.
Şâfiîler: Bunlar derler ki: Farz olan gusüller dışındaki bütün gusüller dışındaki bütün gusüller sünnettir. Zîrâ bunlara göre mendubla sünnet arasında hiçbir fark yoktur. Şâfiîlere göre sünnet olan gusülleri şöylece sıralayabiliriz:
1. Cumaya gitmek isteyenin gusletmesi. Bu guslün vakti, cuma gününün fecr-i sâdıkının doğuşundan îtibâren başlayıp, İmamın cuma namazını kıldırıp selâm verişine kadar devam eder. Cuma için guslettikten sonra herhangi bir hades hâli vukûbulup abdest bozulacak olursa yeniden gusletmeye gerek kalmaz.
2. Ölüyü yıkayanın gusletmesi. Ölüyü yıkayanın temiz olsun olmasın gusletmesi sünnettir ..Bunun vakti de ölüyü yıkadıktan hemen sonra başlayıp başka bir işe yötielinceye kadar devam eder. Kişi, ölüyü yıkamayıp teyemmüm ettirse bile yine de kendisinin gusletmesi sünnet olur.
3. İki bayram için yapılan gusüller. Kişi bayram namazını kılmak istemese bile bu, bir temizlenme ve süslenme niteliğinde olduğundan ötürü gusletmek sünnet olur. Bunun vakti de bayramın birinci gününün gece yarısından başlayıp aynı günün gün batımına kadar devam eder.
4. Cünüblükten temiz olarak müslüman olan bir “gayr-ı müslim”in de gusletmesi sünnettir. Ama cünübken müslüman olan birinin gusletmesi vâcibtir. Her ne kadar İslâm'dan önce küfür halindeyken gusletmiş olsa da bu bir dayanak ve âdet olmadığından geçersiz sayılır. Bu guslün vakti de, kişinin İslâm'a girmesinden hemen sonra başlar ve başka bir işe yönelinceye kadar devam eder. Veya sonsuza değin de devam edebilir, diyenler de olmuştur.
5. Yağmur duası, ay ve güneş tutulmaları için namaz kılmadan gusletmek de sünnettir. Kişi, evinde olsa bile namaz kılmadan gusletmelidir. Bunun vakti de yağmur duası namazı için kişinin, evinde tek başına veya dışarıda cemâatle namaz kılmayı dilediği anda başlar. Ay ve güneş tutulmaları hâlindeki guslün vakti de ay ve güneşin tutulmaya başlamaları anından başlayıp tamamıyla açılmalarına kadar devam eder.
6. Delilikten veya baygınlık geçirmekten ötürü gusletmek. Delilik veya baygınlık bir an için olsa bile ayıldıktan hemen sonra gusletmek sünnettir. Tabiî bu esnada tenasül organından guslü zorunlu kılıcı herhangi bir sıvı akmamış ise. Aksi takdirde gusletmek vâcib olur.
7. Arafat'taki vakfe için gusletmek. Bunun vakti de arefe gününün fecrinin doğuşundan başlayıp gün batımına kadar devam eder.
8. Müzdelife'de vakfe için gusletmek. Eğer Arafat'taki vakfe için gusledilmemişse burada gusletmek sünnet olur. Yok eğer Arafat'taki vakfe için gusledilmişse o gusül, burası için de yeterli olur. Bunun vakti de arefe gününün gurubunda başlar.
9. Meş'ar-i Harâm'daki vakfe için gusletmek. Bunun gerekçesi de hacc bahsinde anlatılacaktır.
10. Kurban kesimi günleri dışında şeytanı üç kez taşlamak için gusletmek.
11. Ter veya kirden ötürü vücûd kokusunun değişmesi hâlinde gusletmek.
12. Hayır cemiyetleri toplantısına katılmak için gusletmek. Bu da İslâm dîninin güzel örneklerinden biridir. Zîrâ insan oğlunun başkalarına eziyet verici şeyleri üzerinde taşıması, insanlık şerefine yaraşmaz.
13. Hacamat (kupa) vurdurduktan ve kan aldırdıktan sonra gusletmek. Çünkü bu durumda gusül, bedene eski zindeliğini kazandırır. Ve kaybettiği şeylerin bir kısmını tekrar ona geri verir.
14. İtikâfa girerken gusletmek. Çünkü bu gusül, insanın kendi mevlâsıyla başbaşa kalması anında onu temiz ve nazîf kılar.
15. Rasûlullah (s.a.s.) in şehri olan Medîne-i Müneyvere'ye girerken gusletmek.
16. Ramazan gecelerinde gusletmek.
17. Bulûğ yaşına eren çocuğu guslettirmek. Bu çocuk şayet bulûğ alâmetleri kendisinde görülerek bulûğa ermişse gusletmesi zâten kendisine vâcibtir. Ki bu daha önce de anlatılmıştı.
18. Yağmurdan veya Nil'in taşmasından ötürü dereler, sel suları dolup etrafa sirayet ettiğinde gusletmek. Çünkü bunu yapmakla kişi, Allah'a olan şükrünü ilân etmiş olmaktadır.
19. Kadının iddetinin sona ermesi hâlinde gusletmesi. Çünkü kadın, iddeti tamamlandığında, artık nişanlanma ve evlenme adayı olmaktadır. Ki bu durumdaki bir kadının temiz ve nazîf olması güzel olur.
Hanbelîler: Bunlar sünnet olan gusüllere 16 tane örnek vermişlerdir:
1. Cuma günü, cuma namazı kılacak kimsenin gusletmesi sünnettir. Almış olduğu bu gusülle cuma namazını kılar.
2. Bayram günü alınan gusül. Bir şahıs, almış olduğu bu gusülle bayram namazını kılar. Bu iki gusül de günün değil, namazın gusülleridirler. Buna göre bir kişinin sözü edilen günlerde fecirden önce aldığı guslün bir mânâsı olmadığı gibi, namazdan sonra aldığı gusüllerin de bir mânâsı olmaz.
3. Ay ve güneş tutulmalarında kılınacak namaz için gusül etmek.
4. Yağmur duasına giderken kılınacak namaz için gusül etmek.
5. Ölüyü yıkayanın gusletmesi.
6. Delilik hâlinden ayılan kişinin gusletmesi.
7. Baygınlıktan ayılan kişinin gusletmesi. Yalnız delirme ve bayılma esnasında guslü farz kılıcı herhangi bir sıvının tenasül organlarından akmamış olması da şarttır. Şayet akmış ise gusletmeleri zâten farzdır.
8. İstihâze hâlindeki bir kadının her namaz vakti için gusletmesi.
9. Hacc veya umre için ihrama giren kişinin gusletmesi.
10. Harem-i Şerife girmek isteyen kişinin gusletmesi.
11. Mekke-i Mükerreme'ye girmek isteyen kişinin gusletmesi.
12. Arafat'ta vakfe için gusledilmesi.
13. Müzdelife'deki vakfe için gusledilmesi.
14. Şeytan taşlamak için gusledilmesi.
15. Tavâf-ı ziyaret için gusledilmesi.
16. Veda tavafı için gusledilmesi.
Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 152-157.