Teyemmümün Sünnetleri
Teyemmümün sünnetlerine gelince bunları şöylece sıralayabiliriz:
1. “Besmele” çekmek. Bununla ilgili olarak mezheblerin detaylı görüşleri aşağıya alınmıştır.
Hanbeliler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek vâcibtir. Kasden terkedilmesi hâlinde teyemmüm bâtıl olur. Bilinmediği veya unutulduğu takdirde bu vâciblik düşer.
Malikiler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek, sünnet olmayıp mendubtur.
Şafiiler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek, sünnettir. Ama teyemmüm edecek olan kişi cünüb ise, tilâvet kasdiyle “besmele” çekemez. Ancak zikir kasdı ile veya kasıtsız olarak “besmele” çekebilir.
Hanefiler dediler ki: Teyemmüm edecek kişinin, cünübken tilâvet veya zikir kasdiyle veya hiçbir şeye kasdetmeksizin “besmele” çekmesi sünnet olur.
2. Tertibe riâyet etmek.
Şâfîî ve Hanbeliler dediler ki: Daha önce de anlatıldığı gibi teyemmümde tertib farzdır.
3. Diğer sünnetler de mezheblere göre ayrı ayrı aşağıda anlatılmıştır.
Hanefîler: Teyemmümün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Toprağa avucun içiyle vurmak.
2. Ellerin önünü ve arkasını çevirmek.
3. Elleri silkelemek.
4. Parmakları ayrık tutmak.
5. “Besmele” çekmek.
6. Tertibe riâyet etmek.
7. Muvâlât (çabuk davranmak).
8. Sakal ve parmakları hilâllemek.
9. Yüzüğü hareket ettirmek.
10. Sağdan başlamak.
11. Parmakların arasına toprak girmesi için vuruşu özellikle temiz toprağın üzerine yapmak.
12. Anlatılan biçimde meshetmek. Yani, elleri temiz toprağın üzerine vurup silkelemek. Sonra da bir öne bir arkaya çevirip bunlarla yüzü kaplayacak şekilde meshetmek. Meshten sonra elleri ikinci defa toprağa vurmak. Öncekinde olduğu gibi elleri silkelemek. Avuçların içiyle kollan dirseklere kadar meshetmek.
13. Misvak kullanmak.
Şâfiîler: Teyemmümün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. “Besmele” çekmek.
2. Misvak kullanmak. Misvakın vakti de “besmele” den sonra ve toprağı organlara nakletmeden öncedir.
3. Elleri silkelemek. Şayet ellerde fazla toz varsa üfürerek bu tozlan gidermek.
4. Sol elden önce sağ eli meshetmek.
5. Kıbleye yönelmek.
6. Yüzü meshederken üst taraftan başlamak.
7. Elleri meshederken parmaklardan başlamak. Yani başparmak dışındaki sol el parmaklarını, yine başparmak dışındaki sağ el parmaklarının üstüne koyup sağ elin parmak uçlarını sol elin işaret parmağının dışına çıkmayacak şekilde yerleştirmek. Sonra da sağ elini bileklere kadar meshettikten sonra sol elin parmak uçlarını sağ kolun kenarına doğru yumar ve kollarına kadar böylece mesheder. Daha sonra avucunun içiyle de kolunun iç tarafım mesheder. Bunu yaparken de başparmağını kaldırır. Bileğe vardıktan sonra da sol elinin başparmağını sağ elinin başparmağının üzerine sürerek mesheder. Bundan sonra da sol elini aynı şekilde mesheder. Bunun peşi sıra da mendub olarak avuçlarının birini diğeriyle mesheder.
Kişi eğer sağlıklı ise yüzü ile ellerinin meshi arasında muvâlât yapmalıdır. (İkisinin meshi arasında fasıla koymamalıdır.) Eğer özürlüyse abdestte olduğu gibi, teyemmümde de muvâlât ile yükümlü olmaz.
8. Her vuruştan önce parmaklan ayrık tutmak, ilk vuruşta yüzüğü parmaktan çıkarmak sünnettir. İkinci vuruşta çıkarmak ise vâcibtir. İkinci vuruşta parmaklarını ayrık tutmuşsa ellerini meshettikten sonra parmaklarını hilâllemesi sünnettir. Ama ayrık tutmamışsa, parmaklarını hilâllemesi vâcibtir.
9. Gurre ve tahcil de sünnettir. Yani yüzü ve elleri meshederken farz olan miktardan biraz daha fazlasını meshetmek. Meshi tamamlamadan önce elleri ilgili organın üzerinden kaldırmamak da sünnettir.
10. Abdestte yüz ve eller yıkanırken okunması istenen duaları, teyemmümde de yüzü ve elleri meshederken okumak. Abdestten sonra okunması istenen duayı teyemmümün bitiminde de okumak sünnettir.
Mâlîkîler: teyemmümün sünnetlerini dört olarak belirlemişlerdir:
1. Tertib. Yani ellerden önce yüzü meshetmek. Eğer kişi bunun aksini yapıp önce ellerini, sonra yüzünü meshetmiş ve bu teyemmümle namaz kılmamışsa meshi iade etmelidir. Eğer namaz kılmışsa namazı yerini bulmuş olup iadesine gerek kalmaz.
2. Elleri bileklerden dirseklere kadar meshetmek.
3. Eller için ikinci vuruşu yenilemek.
4. Ellerine bulaşan tozu, meshedilmek istenen organa nakletmek. Yani eline bulaşan bu tozlan yüzünü veya ellerini meshetmeden önce başka bir tarafa sürmemesi sünnettir.
Hanbelîler: Teyemmümün sünnetleriyle ilgili olarak sadece bir tek sünnetin olduğunu söylemişlerdir. Ki o da teyemmümün, muhtar olan vaktin sonuna kadar geciktirilmesidir. Tabiî bu da, suyun vakit içerisinde bulunacağının bilinmesi veya zannedilmesi yahut bu ikisinin aynı eşitlikte olması hâlinde teyemmümün muhtar vaktin sonuna ertelenmesi ile sünnet olur. Ama bunu yapmayıp da vaktin ilk başlangıcında teyemmüm edilip namaz kılınırsa, vakit içinde daha sonra su bulunduğunda da namaz sahîh olup iade edilmesine gerek kalmaz.
Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 214-216.
Teyemmümün sünnetlerine gelince bunları şöylece sıralayabiliriz:
1. “Besmele” çekmek. Bununla ilgili olarak mezheblerin detaylı görüşleri aşağıya alınmıştır.
Hanbeliler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek vâcibtir. Kasden terkedilmesi hâlinde teyemmüm bâtıl olur. Bilinmediği veya unutulduğu takdirde bu vâciblik düşer.
Malikiler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek, sünnet olmayıp mendubtur.
Şafiiler dediler ki: Teyemmüm için “besmele” çekmek, sünnettir. Ama teyemmüm edecek olan kişi cünüb ise, tilâvet kasdiyle “besmele” çekemez. Ancak zikir kasdı ile veya kasıtsız olarak “besmele” çekebilir.
Hanefiler dediler ki: Teyemmüm edecek kişinin, cünübken tilâvet veya zikir kasdiyle veya hiçbir şeye kasdetmeksizin “besmele” çekmesi sünnet olur.
2. Tertibe riâyet etmek.
Şâfîî ve Hanbeliler dediler ki: Daha önce de anlatıldığı gibi teyemmümde tertib farzdır.
3. Diğer sünnetler de mezheblere göre ayrı ayrı aşağıda anlatılmıştır.
Hanefîler: Teyemmümün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Toprağa avucun içiyle vurmak.
2. Ellerin önünü ve arkasını çevirmek.
3. Elleri silkelemek.
4. Parmakları ayrık tutmak.
5. “Besmele” çekmek.
6. Tertibe riâyet etmek.
7. Muvâlât (çabuk davranmak).
8. Sakal ve parmakları hilâllemek.
9. Yüzüğü hareket ettirmek.
10. Sağdan başlamak.
11. Parmakların arasına toprak girmesi için vuruşu özellikle temiz toprağın üzerine yapmak.
12. Anlatılan biçimde meshetmek. Yani, elleri temiz toprağın üzerine vurup silkelemek. Sonra da bir öne bir arkaya çevirip bunlarla yüzü kaplayacak şekilde meshetmek. Meshten sonra elleri ikinci defa toprağa vurmak. Öncekinde olduğu gibi elleri silkelemek. Avuçların içiyle kollan dirseklere kadar meshetmek.
13. Misvak kullanmak.
Şâfiîler: Teyemmümün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. “Besmele” çekmek.
2. Misvak kullanmak. Misvakın vakti de “besmele” den sonra ve toprağı organlara nakletmeden öncedir.
3. Elleri silkelemek. Şayet ellerde fazla toz varsa üfürerek bu tozlan gidermek.
4. Sol elden önce sağ eli meshetmek.
5. Kıbleye yönelmek.
6. Yüzü meshederken üst taraftan başlamak.
7. Elleri meshederken parmaklardan başlamak. Yani başparmak dışındaki sol el parmaklarını, yine başparmak dışındaki sağ el parmaklarının üstüne koyup sağ elin parmak uçlarını sol elin işaret parmağının dışına çıkmayacak şekilde yerleştirmek. Sonra da sağ elini bileklere kadar meshettikten sonra sol elin parmak uçlarını sağ kolun kenarına doğru yumar ve kollarına kadar böylece mesheder. Daha sonra avucunun içiyle de kolunun iç tarafım mesheder. Bunu yaparken de başparmağını kaldırır. Bileğe vardıktan sonra da sol elinin başparmağını sağ elinin başparmağının üzerine sürerek mesheder. Bundan sonra da sol elini aynı şekilde mesheder. Bunun peşi sıra da mendub olarak avuçlarının birini diğeriyle mesheder.
Kişi eğer sağlıklı ise yüzü ile ellerinin meshi arasında muvâlât yapmalıdır. (İkisinin meshi arasında fasıla koymamalıdır.) Eğer özürlüyse abdestte olduğu gibi, teyemmümde de muvâlât ile yükümlü olmaz.
8. Her vuruştan önce parmaklan ayrık tutmak, ilk vuruşta yüzüğü parmaktan çıkarmak sünnettir. İkinci vuruşta çıkarmak ise vâcibtir. İkinci vuruşta parmaklarını ayrık tutmuşsa ellerini meshettikten sonra parmaklarını hilâllemesi sünnettir. Ama ayrık tutmamışsa, parmaklarını hilâllemesi vâcibtir.
9. Gurre ve tahcil de sünnettir. Yani yüzü ve elleri meshederken farz olan miktardan biraz daha fazlasını meshetmek. Meshi tamamlamadan önce elleri ilgili organın üzerinden kaldırmamak da sünnettir.
10. Abdestte yüz ve eller yıkanırken okunması istenen duaları, teyemmümde de yüzü ve elleri meshederken okumak. Abdestten sonra okunması istenen duayı teyemmümün bitiminde de okumak sünnettir.
Mâlîkîler: teyemmümün sünnetlerini dört olarak belirlemişlerdir:
1. Tertib. Yani ellerden önce yüzü meshetmek. Eğer kişi bunun aksini yapıp önce ellerini, sonra yüzünü meshetmiş ve bu teyemmümle namaz kılmamışsa meshi iade etmelidir. Eğer namaz kılmışsa namazı yerini bulmuş olup iadesine gerek kalmaz.
2. Elleri bileklerden dirseklere kadar meshetmek.
3. Eller için ikinci vuruşu yenilemek.
4. Ellerine bulaşan tozu, meshedilmek istenen organa nakletmek. Yani eline bulaşan bu tozlan yüzünü veya ellerini meshetmeden önce başka bir tarafa sürmemesi sünnettir.
Hanbelîler: Teyemmümün sünnetleriyle ilgili olarak sadece bir tek sünnetin olduğunu söylemişlerdir. Ki o da teyemmümün, muhtar olan vaktin sonuna kadar geciktirilmesidir. Tabiî bu da, suyun vakit içerisinde bulunacağının bilinmesi veya zannedilmesi yahut bu ikisinin aynı eşitlikte olması hâlinde teyemmümün muhtar vaktin sonuna ertelenmesi ile sünnet olur. Ama bunu yapmayıp da vaktin ilk başlangıcında teyemmüm edilip namaz kılınırsa, vakit içinde daha sonra su bulunduğunda da namaz sahîh olup iade edilmesine gerek kalmaz.
Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 214-216.