Teyemmümüm Şartları
Teyemmümün sahîh olabilmesi için gerekli olan sıhhat şartları şunlardır:
1. Vaktin girmesi: Farz namazın vakti girmeden teyemmüm etmek sahîh olmaz.
Hanefiler: Teyemmümün farz vaktin girmesinden önce de alındığı takdîrde sahîh olabileceğini söylemişlerdir.
2. Niyet: Teyemmümün sahîh olması için niyet gereklidir.
Mâlîkî ve Şâfiîler: Niyetin şart değil de rükün olduğunu söylemektedirler. Nitekim bu husus, daha önce de söylenmiştir.
3. İslâmiyet: Müslüman olmayanın teyemmümü sahîh değildir.
4. Su olmadığında bulmak için aranmalıdır.
5. Teyemmüm edilecek olan organların üzerinde mum ve yağ gibi meshî engelleyici bir pejrde bulunmamalıdır.
6. Hayız ve nifas hâli bulunmamalıdır.
7. İleride anlatılacak sebeblerden ötürü bazı özürlerin de bulunmaması gereklidir.
Ayrıca abdest ve gusülde olduğu gibi teyemmümün de vücûb şartları vardır. Bu şartlar, aşağıda mezheblere göre ayrı ayrı açıklanmıştır.
Malikiler dediler ki: Teyemmümün şartları üç kısımdır:
1. Vücûb şartları,
2. Sıhhat şartları,
3. Hem vücûb, hem sıhhat şartları.
Vücûb şartları dört tanedir:
1- Baliğ olmak,
2- Yapılmaması için başkası tarafından zorlanılmamak,
3- Temiz toprağı kullanmaya muktedir olmak. Temiz toprağı teyemmümde kullanmaktan âciz olan kişiden teyemmümün farzlığı düşer,
4. Abdesti bozan şeylerden birinin vukûbulması.
Sıhhat şartları ise üç tanedir:
1- İslâmiyet,
2- Meshedilecek organların üzerinde meshe engel bir şey bulunmaması,
3- Teyemmüm ederken teyemmüme zıt (abdest ve teyemmüm bozucu) bir hâlin meydana gelmemesi.
Hem vücûb, hem sıhhatinin şartlarına gelince bunlar da altı tanedir:
1- Farz vaktin girmiş olması,
2- Akıllılık,
3- İlâhî davetin yükümlüye ulaşmış olması,
4- Hayız ve nifas kanamalarının kesilmiş olması,
5- Uyku veya unutkanlık hâlinin bulunmaması,
6- Temiz toprak bulunması.
Malîkîler: Su bulunmaması hâlinde suyun araştırılmasını teyemmümün şartlarından saymamışlardır. Ancak bazı hallerde suyun araştırılmasının îcâb edebileceğini söylemişlerdir. Sebebler bahsinde anlatılmış olmasını yeterli görerek özrün bulunmasından ayrıca bahsetmemişlerdir. Bu şartlar, abdestte de aranan şartlardır. Ancak burada farz vaktin girmesi, teyemmüm için hem vücûb, hem de sıhhat şartıdır. Ama abdestte bu, sadece vücûb şartı olarak kabul edilmiştir.
Hanefîler: Bunlar, suyla yapılan temizlikte olduğu gibi teyemmümde de sadece sıhhat şartlarını saymakla yetinmişlerdir. Yalnız abdest bahsinde de geçtiği gibi bunlar, teyemmümün şartlarını Mâlikîlerin de anlattıkları gibi üç kısma ayırmanın mümkün olabileceğini ifade etmişlerdir. Yani teyemmümün, yalnız vücûbunun, yalnız sıhhatinin, hem sıhhatinin hem vücübunun şartları olmak üzere üç kısım şartı vardır.
Hem vücûbunun hem de sıhhatinin şartları, iki ayrı açıdan şart koşulan hususlardır: Sözgelimi hayız ve nifas hâlini ele alalım: Teyemmüm edecek veya abdest alacak kimsede ilâhî hitap açısından, bu hallerin bulunmaması vücûb şartı olmaktadır. Hayızlı ve nifaslı kadın için abdest almak ve dolayısıyla teyemmüm etmek mükellefiyeti yoktur. Hayız ve nifas hâlinin bulunmaması, vâcib bir ibâdeti edâ etme açısından aynı zamanda sıhhat şartıdır. Çünkü hayızlı veya nifaslı kadının aldığı abdest ile ibâdet yapması mümkün olmadığına göre, teyemmümü de sahîh olmaz. Çünkü şahinlik, yapılan ön işle sonra gelen işin yapılabilmesi demektir. Ama bunun yanında hayızlı ve nifaslı kadınların, namaz âdetini hatırlamak için namaz vakitlerinde abdest almaları (dolayısıyla teyemmüm etmeleri) mestehab olur. Ancak bunlarla ibâdet yapılamadığı gerekçesiyle sahîh sayılamazlar. Şu halde Hanefîlere göre teyemmümün şartlarım şu şekilde gruplandırabiliriz:
a. Yalnız vücûbunun şartları: Bu şartlar üç tanedir:
1. Baliğ olmak,
2. Temiz toprağı teyemmümde kullanabilmek,
3. Namaz kılmaya engel bir hades hâlinin mevcûd olması.
Vakte gelince bu, teyemmümün edâsmm şartlarından olup vücûbunun şartlarından sayılmamaktadır. Şu halde vakit girmeden teyemmüm etmek vâcib olmaz. Vaktin girmesiyle teyemmümün yapılması geniş bir vâcib hükmüne girer. Vaktin daralmasıyla da, yapılması âciliyet kazanan bir hüküm hâline gelir. Bu hüküm, abdest ve gusül için de geçerlidir. Vaktin abdest için vücûb şartı olarak sayılması tesamüh (müsamaha, hoşgörü) nedeniyledir.
b. Yalnız sıhhatinin şartları: Bunlar yedi tanedir:
1. Niyet.
2. Abdest için gerekli suyun bulunmaması veya bulunup da kullanılamaması.
3. Teyemmüm edilecek organlar üzerinde mum ve yağ gibi engellerin bulunmaması.
4. Teyemmüm eylemine zıt bir durumun bulunmaması.
5. Mest yaparken beş parmağını veya elinden daha fazla bir kısmını kullanması. Ama bizzat elle mesh etmek şart değildir. Başka şeyle de mesh edilmesi, ileride de anlatılacağı gibi yeterli olur.
6. Su bulunmaması hâlinde, bulunabileceği samlırsa araştırılmalıdır.
7. Yüzün ve ellerin her tarafı mesh edilmelidir.
c. Hem sıhhat hem de vücûbunun şartları: Bu şartlar dört tanedir:
1. İslâmiyet: Kâfirin teyemmüm etmesi, şer'î mükellefiyetlerle yükümlü olmaması dolayısıyla vâcib değildir. Teyemmüm etse bile, niyet ehliyetine sâhib olmaması sebebiyle sahîh olmaz.
2. Hayız ve nifas hallerinin mevcûd olmaması gerekir.
3. Akıllılık.
4. Temizleyici toprağın mevcûd olması. Bu nitelikteki toprağı bulamayan kimsenin teyemmüm etmesi vâcib olmaz. Temiz olan başka şeyle teyemmüm etmesi de sahîh olmaz. Sözgelimi bir yere necaset isabet eder de sonra bu necaset kurursa bu yerin üzerinde, temiz olması nedeniyle namaz kılınması sahîh olur. Ancak temizleyici olmadığından ötürü teyemmüm yapılması sahîh olmaz.
Şâfiîler: Teyemmümün şartlarını, vücüb ve sıhhat şartlan olmak üzere iki gruba ayırmaksızm bir arada, sekiz tane olarak saymışlardır:
1. Abdest için gerekli suyun bulunmaması veya bulunup da kullanılamaması nedeninin mevcûd olması.
2. Vaktin girdiğinin bilinmesi. Namaz vakti girmeden yapılan teyemmüm sahîh olmaz.
3. Vücutta necaset varsa ve bu necaset de kendisinden afvolunan necasetlerden değilse teyemmüm yapmadan önce bunları gidermek gerekir. Bu necasetler giderilmeden yapılan teyemmüm sahîh olmaz.
4. İslâmiyet. Ancak hayız ve nifası kesilmiş olan Ehl-i Kitab bir kadının, kocasının kendisiyle cinsel ilişki kurabilmesi için, zorunluluk nedeniyle teyemmüm yapması sahîh olur.
5. Hayız ve nifas hâlinin sona ermiş olması. Ancak hayız ve nifaslı kadının ihramda bulunması hâlinde teyemmüm etmesi, ihram için sünnet olan gusül yerine geçerli olacağından sahîh olur.
6. Mümeyyiz olmak. Ancak deli bir kadının, kocasının kendisiyle cinsel ilişki kurabilmesi için teyemmüm etmesi sahîh olur.
7. Toprakla meshedilecek organ üzerinde meshe engel bir şey bulunmamalıdır.
8. Yokluğu esnasında suyun arttırılması teyemmüm için şarttır.
Hanbelîler: Teyemmümün şartlarını sıhhat ve vücûb şartları olmak
üzere iki gruba ayırmaksızm bir arada saymışlardır. Şöyle ki:
1. Vakitli olduktan sonra ister farz olsun, ister olmasın, namaz vaktinin girmesi. Cenaze namazı da hükmen vakitli olması nedeniyle bu hükme tâbi olup vakti; cenazenin yıkanilmasi veya teyemmüm ettirilmesini müteakip başlar. Bundan önce cenaze namazını kılmak için alınan teyemmüm sahîh olmaz.
2. Bazı sebeblerden ötürü suyu kullanmanın mümkün olmaması. Bu sebeblerin izahı ileride yapılacaktır.
3. Yakılmamış olan temizleyici toprağın bulunması. Bu toprağın da, kişinin teyemmüm organlarına bulaşacak bir tozunun olması şarttır.
4. Niyet.
5. Akıllı olmak.
6. Mümeyyiz olmak.
7. Müslüman olmak.
8. Teyemmüm organları üzerinde meshe engel bir şey bulunmamak.
9. Teyemmüme zıt bir durumun teyemmüm esnasında bulunmaması.
10. Teyemmümden önce istincâ veya isticmar yapmış olmak.
118 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 197-200.
Teyemmümün sahîh olabilmesi için gerekli olan sıhhat şartları şunlardır:
1. Vaktin girmesi: Farz namazın vakti girmeden teyemmüm etmek sahîh olmaz.
Hanefiler: Teyemmümün farz vaktin girmesinden önce de alındığı takdîrde sahîh olabileceğini söylemişlerdir.
2. Niyet: Teyemmümün sahîh olması için niyet gereklidir.
Mâlîkî ve Şâfiîler: Niyetin şart değil de rükün olduğunu söylemektedirler. Nitekim bu husus, daha önce de söylenmiştir.
3. İslâmiyet: Müslüman olmayanın teyemmümü sahîh değildir.
4. Su olmadığında bulmak için aranmalıdır.
5. Teyemmüm edilecek olan organların üzerinde mum ve yağ gibi meshî engelleyici bir pejrde bulunmamalıdır.
6. Hayız ve nifas hâli bulunmamalıdır.
7. İleride anlatılacak sebeblerden ötürü bazı özürlerin de bulunmaması gereklidir.
Ayrıca abdest ve gusülde olduğu gibi teyemmümün de vücûb şartları vardır. Bu şartlar, aşağıda mezheblere göre ayrı ayrı açıklanmıştır.
Malikiler dediler ki: Teyemmümün şartları üç kısımdır:
1. Vücûb şartları,
2. Sıhhat şartları,
3. Hem vücûb, hem sıhhat şartları.
Vücûb şartları dört tanedir:
1- Baliğ olmak,
2- Yapılmaması için başkası tarafından zorlanılmamak,
3- Temiz toprağı kullanmaya muktedir olmak. Temiz toprağı teyemmümde kullanmaktan âciz olan kişiden teyemmümün farzlığı düşer,
4. Abdesti bozan şeylerden birinin vukûbulması.
Sıhhat şartları ise üç tanedir:
1- İslâmiyet,
2- Meshedilecek organların üzerinde meshe engel bir şey bulunmaması,
3- Teyemmüm ederken teyemmüme zıt (abdest ve teyemmüm bozucu) bir hâlin meydana gelmemesi.
Hem vücûb, hem sıhhatinin şartlarına gelince bunlar da altı tanedir:
1- Farz vaktin girmiş olması,
2- Akıllılık,
3- İlâhî davetin yükümlüye ulaşmış olması,
4- Hayız ve nifas kanamalarının kesilmiş olması,
5- Uyku veya unutkanlık hâlinin bulunmaması,
6- Temiz toprak bulunması.
Malîkîler: Su bulunmaması hâlinde suyun araştırılmasını teyemmümün şartlarından saymamışlardır. Ancak bazı hallerde suyun araştırılmasının îcâb edebileceğini söylemişlerdir. Sebebler bahsinde anlatılmış olmasını yeterli görerek özrün bulunmasından ayrıca bahsetmemişlerdir. Bu şartlar, abdestte de aranan şartlardır. Ancak burada farz vaktin girmesi, teyemmüm için hem vücûb, hem de sıhhat şartıdır. Ama abdestte bu, sadece vücûb şartı olarak kabul edilmiştir.
Hanefîler: Bunlar, suyla yapılan temizlikte olduğu gibi teyemmümde de sadece sıhhat şartlarını saymakla yetinmişlerdir. Yalnız abdest bahsinde de geçtiği gibi bunlar, teyemmümün şartlarını Mâlikîlerin de anlattıkları gibi üç kısma ayırmanın mümkün olabileceğini ifade etmişlerdir. Yani teyemmümün, yalnız vücûbunun, yalnız sıhhatinin, hem sıhhatinin hem vücübunun şartları olmak üzere üç kısım şartı vardır.
Hem vücûbunun hem de sıhhatinin şartları, iki ayrı açıdan şart koşulan hususlardır: Sözgelimi hayız ve nifas hâlini ele alalım: Teyemmüm edecek veya abdest alacak kimsede ilâhî hitap açısından, bu hallerin bulunmaması vücûb şartı olmaktadır. Hayızlı ve nifaslı kadın için abdest almak ve dolayısıyla teyemmüm etmek mükellefiyeti yoktur. Hayız ve nifas hâlinin bulunmaması, vâcib bir ibâdeti edâ etme açısından aynı zamanda sıhhat şartıdır. Çünkü hayızlı veya nifaslı kadının aldığı abdest ile ibâdet yapması mümkün olmadığına göre, teyemmümü de sahîh olmaz. Çünkü şahinlik, yapılan ön işle sonra gelen işin yapılabilmesi demektir. Ama bunun yanında hayızlı ve nifaslı kadınların, namaz âdetini hatırlamak için namaz vakitlerinde abdest almaları (dolayısıyla teyemmüm etmeleri) mestehab olur. Ancak bunlarla ibâdet yapılamadığı gerekçesiyle sahîh sayılamazlar. Şu halde Hanefîlere göre teyemmümün şartlarım şu şekilde gruplandırabiliriz:
a. Yalnız vücûbunun şartları: Bu şartlar üç tanedir:
1. Baliğ olmak,
2. Temiz toprağı teyemmümde kullanabilmek,
3. Namaz kılmaya engel bir hades hâlinin mevcûd olması.
Vakte gelince bu, teyemmümün edâsmm şartlarından olup vücûbunun şartlarından sayılmamaktadır. Şu halde vakit girmeden teyemmüm etmek vâcib olmaz. Vaktin girmesiyle teyemmümün yapılması geniş bir vâcib hükmüne girer. Vaktin daralmasıyla da, yapılması âciliyet kazanan bir hüküm hâline gelir. Bu hüküm, abdest ve gusül için de geçerlidir. Vaktin abdest için vücûb şartı olarak sayılması tesamüh (müsamaha, hoşgörü) nedeniyledir.
b. Yalnız sıhhatinin şartları: Bunlar yedi tanedir:
1. Niyet.
2. Abdest için gerekli suyun bulunmaması veya bulunup da kullanılamaması.
3. Teyemmüm edilecek organlar üzerinde mum ve yağ gibi engellerin bulunmaması.
4. Teyemmüm eylemine zıt bir durumun bulunmaması.
5. Mest yaparken beş parmağını veya elinden daha fazla bir kısmını kullanması. Ama bizzat elle mesh etmek şart değildir. Başka şeyle de mesh edilmesi, ileride de anlatılacağı gibi yeterli olur.
6. Su bulunmaması hâlinde, bulunabileceği samlırsa araştırılmalıdır.
7. Yüzün ve ellerin her tarafı mesh edilmelidir.
c. Hem sıhhat hem de vücûbunun şartları: Bu şartlar dört tanedir:
1. İslâmiyet: Kâfirin teyemmüm etmesi, şer'î mükellefiyetlerle yükümlü olmaması dolayısıyla vâcib değildir. Teyemmüm etse bile, niyet ehliyetine sâhib olmaması sebebiyle sahîh olmaz.
2. Hayız ve nifas hallerinin mevcûd olmaması gerekir.
3. Akıllılık.
4. Temizleyici toprağın mevcûd olması. Bu nitelikteki toprağı bulamayan kimsenin teyemmüm etmesi vâcib olmaz. Temiz olan başka şeyle teyemmüm etmesi de sahîh olmaz. Sözgelimi bir yere necaset isabet eder de sonra bu necaset kurursa bu yerin üzerinde, temiz olması nedeniyle namaz kılınması sahîh olur. Ancak temizleyici olmadığından ötürü teyemmüm yapılması sahîh olmaz.
Şâfiîler: Teyemmümün şartlarını, vücüb ve sıhhat şartlan olmak üzere iki gruba ayırmaksızm bir arada, sekiz tane olarak saymışlardır:
1. Abdest için gerekli suyun bulunmaması veya bulunup da kullanılamaması nedeninin mevcûd olması.
2. Vaktin girdiğinin bilinmesi. Namaz vakti girmeden yapılan teyemmüm sahîh olmaz.
3. Vücutta necaset varsa ve bu necaset de kendisinden afvolunan necasetlerden değilse teyemmüm yapmadan önce bunları gidermek gerekir. Bu necasetler giderilmeden yapılan teyemmüm sahîh olmaz.
4. İslâmiyet. Ancak hayız ve nifası kesilmiş olan Ehl-i Kitab bir kadının, kocasının kendisiyle cinsel ilişki kurabilmesi için, zorunluluk nedeniyle teyemmüm yapması sahîh olur.
5. Hayız ve nifas hâlinin sona ermiş olması. Ancak hayız ve nifaslı kadının ihramda bulunması hâlinde teyemmüm etmesi, ihram için sünnet olan gusül yerine geçerli olacağından sahîh olur.
6. Mümeyyiz olmak. Ancak deli bir kadının, kocasının kendisiyle cinsel ilişki kurabilmesi için teyemmüm etmesi sahîh olur.
7. Toprakla meshedilecek organ üzerinde meshe engel bir şey bulunmamalıdır.
8. Yokluğu esnasında suyun arttırılması teyemmüm için şarttır.
Hanbelîler: Teyemmümün şartlarını sıhhat ve vücûb şartları olmak
üzere iki gruba ayırmaksızm bir arada saymışlardır. Şöyle ki:
1. Vakitli olduktan sonra ister farz olsun, ister olmasın, namaz vaktinin girmesi. Cenaze namazı da hükmen vakitli olması nedeniyle bu hükme tâbi olup vakti; cenazenin yıkanilmasi veya teyemmüm ettirilmesini müteakip başlar. Bundan önce cenaze namazını kılmak için alınan teyemmüm sahîh olmaz.
2. Bazı sebeblerden ötürü suyu kullanmanın mümkün olmaması. Bu sebeblerin izahı ileride yapılacaktır.
3. Yakılmamış olan temizleyici toprağın bulunması. Bu toprağın da, kişinin teyemmüm organlarına bulaşacak bir tozunun olması şarttır.
4. Niyet.
5. Akıllı olmak.
6. Mümeyyiz olmak.
7. Müslüman olmak.
8. Teyemmüm organları üzerinde meshe engel bir şey bulunmamak.
9. Teyemmüme zıt bir durumun teyemmüm esnasında bulunmaması.
10. Teyemmümden önce istincâ veya isticmar yapmış olmak.
118 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 197-200.